25 лютага 2019 года спаўнілася 180 гадоў з дня знешне зусім непрыкметнай, але па важнасці сваёй сапраўды вялікай падзеі нашай гісторыі – Полацкага ўніяцкага сабора, які прыняў гістарычнае рашэнне пра ўз’яднанне ўніяцкай царквы з Царквою Праваслаўнаю.
Знешне гэтая падзея была сапраўды малапрыкметнай. Пра будучы сабор загадзя публічна не аб’яўлялася, каб пазбегнуць магчымага супрацьдзеяння і правакацый.
Сярод беларускіх гісторыкаў і даследчыкаў культуры нашага народа няма аднадумнасці ў ацэнцы уніяцтва: адны лічаць яго станоўчай і карыснай з’явай, другія – нейтральнай, але непазбежнай, трэція – адназначна адмоўнай і шкоднай. Але пры гэтым гісторыкі звычайна разглядаюць палітычны аспект уніяцтва альбо яго культуралагічную скіраванасць і не звяртаюць увагу на самае істотнае, што ёсць у любой рэлігіі, на яго веравучэнне. Гэта сапраўды задача багасловаў і царкоўных гісторыкаў.
Царква і кніга. Кніга і Царква. Непарыўнасць гэтых паняццяў засведчана дзвюхтысячагадовай гісторыяй хрысціянства ва ўсім свеце. Але для нашага народа, як і для ўсходняга славянства ў цэлым, гэтая сувязь асабліва цесная і асабліва важная. Некаторыя іншыя народы (напрыклад, старажытныя грэкі, вавілоняне, рымляне) задоўга да з’яўлення хрысціянства мелі сваіх паэтаў, філосафаў, летапісцаў і маглі чытаць іх творы і зберагаць іх кнігі.
Роўна сто гадоў таму класік нашай літаратуры Максім Багдановіч напісаў невялічкі артыкул пад назвай «Хто мы такія?». У ім паэт выказаў заклапочанасць, што многія яго землякі не могуць выразна акрэсліць сваёй нацыянальнай прыналежнасці, але пры гэтым адны з іх упэўнена кажуць: мы праваслаўныя, а другія — мы католікі. Яны цвёрда ведаюць, да якога веравызнання належаць: католікі называюць сябе палякамі, а праваслаўныя — рускімі.